Tijdens deze pandemie voeren mensen vaker aan de telefoon of achter het scherm gesprekken. Ook met personen waar je normaal gesproken eigenlijk nooit mee belt. Dit kan een specifiek effect van communicatie via de telefoon zichtbaar maken. Je kunt het gevoel krijgen dat het gesprek stroef loopt, en het voelt ongemakkelijk als het gesprek is afgelopen. Tijdens videobellen zie je wel gezichtsuitdrukkingen van elkaar maar er is nauwelijks oogcontact. Vergaderingen via Zoom of Teams worden behoorlijk strak geleid. Het kan gemakkelijk in chaos uitlopen. Wat maakt een gesprek op die manieren zo anders?

Elk menselijk verhaal kent reliëf. Zoals de ijsberg alleen haar top toont terwijl het grootste deel van haar onder de zeespiegel ligt, zo is het ook met de verhalen van de mens die zich kunnen ontvouwen. We zien alleen het topje, het verhaal aan de oppervlakte. Er kan zich meer ontvouwen; op zijn of haar tijd en alleen in veiligheid, wanneer we luisteren naar reliëf.

De gelaagdheid die soms in een verhaal is te beluisteren, noemen we het ‘reliëf van het verhaal’. We kunnen luisteren naar:

Feiten: dat wat vast staat en waarneembaar is. Ofwel het topje van de ijsberg.
- Ik word volgende week 50 jaar
- De paasdagen komen eraan

Ook nu tijdens deze pandemie, of misschien wel juist nu, kun je op straat een kennis tegenkomen, en gezellig aan de praat raken. Het kan gebeuren dat je kennis, al luisterend, een paar stappen dichterbij komt. Tot ruim binnen de 1,5 meter grens. Jij doet een paar stappen terug, denkend aan de risico’s. De kennis komt weer wat dichterbij. Wat is er aan de hand?

In de meeste gevallen heb je dan niet te maken met een corona-ontkenner. Maar het hangt samen met onze ongeschreven, vaak onbewuste, regels rond communicatie. Wat communiceren we normaal als je op straat pratend met een kennis een paar stapjes achteruit zet? Meestal bedoel je dan te zeggen: Ik wil het gesprek afronden, ik wil doorlopen. Zeker als je de kennis ook niet meer aankijkt, een beetje om je heen kijkt. Je communiceert dat je geen aandacht voor het gesprek hebt. De kennis van hierboven die een paar stappen in jouw richting zet, wil eigenlijk vooral echte aandacht voor jou uitstralen.

In de namiddag, tref ik een groepje buren aan bij de ingang van ons woonerf. Netjes op gepaste afstand, zijn ze gezellig in gesprek en ik sluit mij bij hen aan. De plannen voor het weekend worden besproken. ‘’Mijn moeder komt morgen langs’’ zegt een buurvrouw, waarop een buurman enthousiast reageert: ‘’Gezellig, mijn ouders komen zondag op bezoek.’’
De buurvrouw blijft even stil en zegt dan: ‘’Ik heb haar vijf jaar niet gezien.’’

Vaak roept het woord ‘luisteren’ een gevoel van passiviteit op. En niet onterecht zo blijkt, want vaak toont luisteren zich als een ‘zwijgen terwijl een ander praat’. Onbenut blijft zo de weldadige werking die luisteren kan bieden. Want luisteren is een beweging waarin aandacht wordt geschonken.  Luisteren is in de eerste plaats een activiteit van échte aandacht.

De vrije markt is overal: ze verspreidt zich over de hele wereld en haar rol in ons ons persoonlijke leven is groter dan ooit. We strijden om de eerste plaats, de beste concurrentiepositie en om elkaars aandacht. In zo’n marktsamenleving gaan we tegenover elkaar staan als concurrenten en krijgen de roeptoeters en de hardste schreeuwers, de ‘dikke- ikken’ de meeste aandacht.

Wedijver
In zo’n samenleving lopen we zo snel mogelijk om niet achterop te raken en worden mensen die niet mee kunnen komen tot een probleem gereduceerd. We komen zo in een wedijverende wereld terecht waarin nauwelijks tijd is om op adem te komen.

Kwetsbaarheid, armoede en verdriet worden steeds meer als een zelf te overwinnen karakterzwakte gezien. Stress, prestatiedruk en eenzaamheid zijn niet voor niets de kwalen van deze tijd. Wanneer mensen alles uit zichzelf moeten putten, raken ze uitgeput.